0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Kahramanmaraş’ta gerçekleşen sarsıntılarda 11 vilayette denetimsiz ve büyük çapta bir yıkım yaşandı. Etraf Mühendisleri Odası’na nazaran bölgede 13-14 milyon kişinin hayatını etkileyen sarsıntılar sonrası en optimist iddiayla 104 milyon ton inşaat ve yıkıntı atığı oluştu.

Ancak bu yıkıntı yalnızca inşaat molozlarından oluşmuyor. Kimyasal atıklar, sanayi gereçleri, elektronik atıklar, tıbbi atıklar, kontamine olmuş evsel atıklar, kanalizasyon atıkları, asbestli materyaller ve kurşunlu boyalar üzere ağır metallerden oluşan, kirletici özelliği yüksek tonlarca atık yıkıntının içerisinde yer alıyor.

Peki bölgede devam eden enkaz kaldırma ve atıkların bertaraf edilme süreci, mevcut haliyle etraf ve insan sıhhati açısından ne üzere riskler barındırıyor?

AFAD uyumunda gerçekleşiyor

Enkaz kaldırma süreçleri Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile Afet ve Acil Durum İdare Başkanlığı’nın (AFAD) uyumunda ilgili Valilikler tarafından gerçekleştiriliyor.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, açıkladığı Acil Yıkım Süreci Uyumu Planı ile yıkım alanında “7269 Sayılı Genel Hayata Müessir Afetler Hasebiyle Alınacak Önlemlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun” kapsamında gerekli etraf güvenliğinin sağlanacağını, yıkıntı atıklarının ise belirlenecek hafriyat döküm alanlarına taşınacağını duyurmuştu.

Ancak saha çalışması yapan uzmanlar, bölgede planda yazıldığı formuyla uygulanmayan yıkım çalışmaları olduğu ve afet atıklarının halk ve etraf sıhhati için uygun olmayan yerlere taşındığı konusunda birinci günden beri uyarıyor. Atık idaresi ile ilgili ihalelerin hangi firmalara verildiği de kamuoyuyla paylaşılmadı. Uzmanlar şeffaflık daveti yaparken yetkililerden bu husustaki telaşları giderecek bir açıklama şimdi gelmedi.

Hatay’ın Güzelburç Mahallesi Fotoğraf: Utku Firat

“Failleri belirli bir tehlikeyle karşı karşıyayız”

DW Türkçe’ye konuşan Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi Kent ve Bölge Planlama Kısmı Öğretim Vazifelisi Dr. Aslı Odman, zelzelelerde büyük bir yıkım yaşanan bölgenin uzun yıllar endüstrileşmenin desteklendiği bir bölge olduğuna işaret ederek felaketin akabinde depolarda, lojistik merkezlerde, iş yerlerinde ne üzere gereçlerin ve hususların enkaza karıştığına dair bir tespit yapılmadığını söylüyor.

Bölgede içindeki hastalar ve çalışanlarla birlikte yıkıntı haline gelmiş hastaneler olduğunu hatırlatan Odman, kimyasal atıkların yanı sıra tıbbi atıkların da varlığına dikkat çekiyor. Odman, kurşunlu boyalar da pek çok nedenle afet yığınının içerisinde çok sayıda ağır metal olduğunu belirterek ekliyor:

“Afet atığının boyutlarından bir tanesi de tozuma üzerinden asbesttir. Ve bütün bunlarla ilgili çok önemli etraf, halk ve emekçi sıhhatine muhalif, adapsız, çok uzun müddetli, yani zelzele afetini uzun müddete yayacak, çok daha geniş bir coğrafyaya yayacak bir tehlikeyle, failleri belirli bir tehlikeyle karşı karşıyayız şu anda.”

Tarım alanları etkilenebilir

Odman’a nazaran bu atıkların, enkazın döküldüğü köyler yahut havzaların ötesinde suya karışarak tarım eserleri üzerinden bütün Türkiye’ye ve su üzerinden de Türkiye dışındaki bölgelere dağılacağı çok kolay bir formda öngörülebilir.

Ziraat Mühendisleri Odası’na nazaran zelzele bölgesindeki tarım yerlerinin büyüklüğü yaklaşık 4 milyon hektar. Sarsıntı vilayetleri Türkiye’deki toplam bitkisel üretime yüzde 20 katkı sağlarken, ülkedeki toplam hayvan varlığının yüzde 15’ine sahip.

DW Türkçe’ye konuşan Etraf Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi İdare Heyeti Üyesi ve tehlikeli unsurlar uzmanı olan etraf mühendisi Utku Fırat da afet atığının içerisinde asbestin yanı sıra bakır, çinko, kadmiyum, cıva üzere pek çok ağır metalin bulunduğunu, yıkılan iş yerleri nedeniyle kimyasal atıkların, atık yağların kelam konusu olduğunu ayrıyeten bina isale sınırlarındaki kanalizasyon sularının da bu atığa karıştığını anlatıyor. Fırat, bu atıkların süreksiz yahut kalıcı olarak nerede depolandığı konusunda yetkililerin kamuoyunu bilgilendirmediğine dikkat çekiyor.

2004 tarihli Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Denetimi Yönetmeliği’nin Doğal Afet Atıklarının İdaresi başlıklı unsuruna nazaran başta sarsıntı olmak üzere doğal afetler sonucunda oluşan yıkıntı atıklarının idaresinden, mahallin en büyük mülki amirinin başkanlığında oluşturulacak Kriz Merkezi sorumlu.

İlgili unsurda “Merkez, mümkün bir doğal afet durumunda oluşabilecek atık ölçüsü, bunların kaldırılması ve taşınması için gerekli araç-gereç ve ekipman ile bu atıkların depolanacağı uygun alanları bu Yönetmelikte belirtilen asıllara nazaran evvelden tespit eder ve gereken hazırlıkları yapar” deniyor. Lakin bölgede kriz merkezlerince belirlenen tüm depolama alanlarının pozisyonları ve özellikleri kamuoyuyla paylaşılmadı.

Depolama alanları nerede?

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakan Yardımcısı Mehmet Emin Birpınar, 25 Şubat’ta toplumsal medya platformu Twitter üzerinden Hatay’da yıkıntı atıkları için mevzuata uygun 19 süreksiz depolama alanı belirlendiğini duyurmuştu.

Utku Fırat, Hatay için belirlenen 19 depolama alanının yedi adedinin isimleriyle açıklandığı, 12’si hakkında ise bilgi verilmediğini söylüyor. Açıklanan yedi depolama alanının aslında daha evvelce mevcut olan belediyelere ilişkin alanlar olduğunu tabir eden Fırat, Hatay dışındaki 10 vilayet için ise depolama alanlarının duyurulmadığını, bu hususta mutlaka şeffaflık olmadığını aktarıyor

Hatay’da yaptıkları saha çalışmaları hakkında bilgi veren Fırat, “Bizim gözlemlediğimiz kadarıyla seçilen alanlar katiyetle bu atığın depolanması için uygun alanlar değil. Örneğin Hatay-Samandağ’daki Asi Irmağı’nı besleyen kollardan bir adedine 20 metre uzaklıkta” diye konuşuyor.

Hatay-Samandağ’daki Asi NehriFotoğraf: Utku Firat

Çadır kentler yıkıntı atıklarına yakın

Tarım alanları, meyve bahçeleri, zeytinlikler ve orman alanlarına çok yakın yerlerin atık depolama alanı olarak seçildiğini lisana getiren Fırat, öte yandan pek çok yerde yıkıntı atıklarına çok yakın noktalarda çadır kentlerin olduğunu gözlemlediklerini ekliyor. Enkaz kaldırma süreçleri sırasında ise sulama çalışmalarının yapılması gerektiğini vurgulayan Fırat, bölgede yaptıkları gözlemlerde bunun da gereğince gerçekleştirilmediğini tabir ediyor.

Eğer bu atıklar kuralına uygun ayrıştırılıp bu alanlardan kaldırılmaz ise toprak, su ve burada yetişecek eserler üzerinden halk sıhhatinin önemli bir biçimde olumsuz etkileneceği, bir ekolojik yıkımla karşı karşıya kalınabileceği uyarısı yapan Fırat, süreksiz depolama yapılan alanlarda toprağın ve yeraltı sularının da kesinlikle numuneler alınarak nizamlı olarak izlenmesi gerektiğine işaret ediyor.

Fırat’ın verdiği bilgiye nazaran Bakanlık, atık idaresiyle ilgili Etraf Mühendisleri Odası’ndan danışmanlık almıyor.

Tespit edilen yanlış uygulamalar

Kriz idaresinde açığa çıkan pek çok aksaklık bölgedeki gönüllülerle emek ve meslek örgütlerinin özverisiyle telafi edilmeye çalışılıyor.

Hatay’ın Samandağ ilçesinde bulunan ve kayıt alınan 280’den fazla kuş cinsini barındıran Milleyha Kuş Cenneti’ne yıkıntı atıklarının döküldüğü toplumsal medyaya yansımış, gelen reaksiyonların akabinde Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından çalışma başlatılmıştı.

Depremin birinci günlerinde asbestli molozların Kahramanmaraş’ta dere yatağına ve havzasına dökülerek üzerinin kapatıldığına dair imgelerin medyada yer aldığını söz eden Aslı Odman, bu ve Milleyha örneğinin dışında dört noktada daha atıkların halk ve etraf sıhhatini tehdit edecek halde döküldüğünün sivil toplum tarafından tespit edildiğini söylüyor.

Antakya’nın Altınözü çıkışında Bakanlık tarafından tanımlanmış alanda afet atıklarının dere yatakları üzerinden zeytinlik alanlara döküldüğünün ortaya çıktığını hatırlatan Odman, Gaziantep Nurdağı Sakçagözü köyünde de süreksiz depolama alanının üreticilerin hayvanlarını suladıkları gölet alanı kirletecek biçimde konumlandırıldığını, gelen reaksiyonun akabinde bundan vazgeçildiğini söz ediyor. Hatay-Samandağ Stadyumu AFAD Çadırkent, Kahramanmaraş Organize Sanayi Bölgesi karşısı ise kamuoyuna yansıyan problemli depolama alanlarından öteki ikisi.

Bölgedeki herkesin kendi etrafındaki enkaz döküm süreçlerini çekip belgelemesinin değerli olduğuna işaret eden Aslı Odman, bunun er ya da geç bir kabahat duyurusuna dönüşebileceğine işaret ediyor.

“Devlet ihbar sınırı oluşturmalı”

Bu bahisteki farkındalığın kıymetli olduğunu lisana getiren Utku Fırat ise öbür yandan atık idaresinin kamu kurumlarının misyonu olduğunu, devletin bu işi büsbütün şeffaf bir formda yürütmesi gerektiğini vurguluyor: “Yani vatandaş enkazla mı uğraşsın, enkazın altında kalan yakınlarıyla mı uğraşsın, yaralılarla uğraşsın, kendi geçim kederiyle mı uğraşsın, ekolojik alanları korumak için daima nöbet mi tutsun?”

Sivil toplum kuruluşları olarak kaçak hafriyatların önüne geçemediklerini tabir eden Fırat, “Devlet biz şu alanlarda atıkları depolayacağız dese ve bir ihbar sınırı oluştursa, vatandaşların bu hususta ulaşabilecekleri bir yetkili mercii olsa kaçak yıkıntı atıklarını engelleyebiliriz. Lakin ısrarla devlet bunu yapmıyor” diyor.

Atıklar nasıl bertaraf edilmeli?

Afet atıklarının süreksiz depolama alanlarında ebediyen kalamayacağını vurgulayan Fırat, bu atıkların mutlaka tertipli depolama alanlarına taşıması gerektiğini hatırlatıyor. Sistemli depolama alanların da muhakkak özellikleri olduğunu aktaran Fırat’a nazaran içerisinde çok fazla tehlikeli atık bulunan bu yıkıntı atıkları en az ikinci sınıf sistemli depolama alanında bertaraf edilmeli.

2010 tarihli Atıkların Tertipli Depolanmasına Dair Yönetmelik kararlarına nazaran atıkların kontamine olduğunun yahut metal, asbest, plastik ve kimyasallar üzere olmaması gereken hususlar içerdiğinin tespit edilmesi halinde bu atıklar için en az ikinci sınıf atık depolama tesisi özelliği gösteren alanlar yaratılması gerekiyor.

“Aksi halde kontamine olacak toprak, yeraltı suları ve yeraltı sularından beslenen yüzey suları kullanılmaz hale gelecek, bölgedeki canlı hayatı olumsuz etkilenecektir” diyen Fırat, ekliyor: “Bu mevzuda nasıl bir çalışma yapıldığına dair de yetkililerden hala net bir biçimde bilgilendirme yok.”

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?